भुईंचालो!!! नडराउनुहोस,तर पुर्वतयारी र सतर्क हुने की!: सन्दर्भ भुकम्प सुरक्षा राष्ट्रिय दिवस

नेपाल भुकम्पीय जोखिमको हिसाबले निकै नै माथि छ जहाँ जुनसुकैबेला बिनासकारी भुइचालो आइदिनसक्छ। १९९० साल, माघ २ गतेपछिल्लो निकै ठुलो भुइचालो आयो र हजारौंको ज्यान गयो,त्यही दिन अर्थात अंग्रेजी मिति १५ जनवरीमा अहिलेसम्म १९९३मा जापानमा ७.६ रेक्टरको भुइचालो जादा २ जना मरे भने, सन १९६८मा सिसिलि (ईटालीको दक्षिणमा छ) ५.४ रेक्टरको भुइचालोकै कारण २१६ले ज्यान गुमाउनुका साथै लगभग ३०० मिलियन डलरको क्षती भयो। अर्जेन्टिनमा पनि ७.४ रेक्टरको भुईचालो जादा करिब १०,००० को मृत्यु भयो। जापानमा ठुलो भुइचालो जादा पनि किन मानिस धेरै कम मर्नुका साथै जनधनको कम मात्रै क्षति भयो त? पहिलो कुरो त यो भुइचालो समुद्रमा केन्द्रबिन्दु भएर गयो र मानव बस्तीभन्दा टाढा हुनाले धेरै क्षति हुन पाएन तर मुख्य कुरो चाहिं त्यहाँका मानिस सतर्क र तयारी अवस्थामा हुन्छन साथै संरचनाहरू पनि भुकम्प प्रतिरोधी बनाएका छन। सन २०११ को महाभुकम्पमा पनि सुनामीका कारण मात्रै ठुलो क्षती भएको हो अन्यथा खासै तुलनात्मक रुपमा ठुलो असर गरेको थिएन। 
नेपालमा गएको त्यही बिनासकारी भुकम्पको सम्झनामा मनाउने गरिएको यो भुकम्पीय सुरक्षा दिबसले कमसेकम वर्षको १ पटक मानिसहरूले भुकम्पको बारेमा चासो राख्ने बनाइदिएको छ (भुईचालो गएको दिन बाहेक)। सरकारले यसलाई साप्ताहिक रुपमै मनाउन लागेछ त्यसैले मैले पनि यो ब्लग माघ २भन्दा पहिले नै लेखेको हुँ। खासै यस्ता कुरामा धेरैको ध्यान त जादैन तैपनि मैले केही सरल शैलिमा यस सम्बन्धी केही जानकारी दिन खोजेको छु, कति सफल हुन्छु त्यो मूल्यांकन तपाईकै जिम्मामा छ है। 
खास के हो त भुईचालो? शब्दले नै भनेअनुसार भुइँ चल्नु या जमिन हल्लिनु... यो नै हो हामीले महसुस गर्ने भुकम्प या भुइचालो। पृथ्बिको मध्ये भित्रि भागमा रहेको तरल म्याग्मा, लाभा आदिको आन्तरिक बहाबले बाहिरि भागमा रहेका चट्टानहरू एक आपसमा धकेलिएर बसिरहेका हुन्छन या भनौं सिंगौरी खेलिरहेका हुन्छन, जुनबेला कुनै एकले धान्न सक्दैन तब एकैचोटि एकमाथि अर्को खप्टिन पुग्छ या छुट्टिन पुग्छ जसका कारण जमिनमा कम्पन उत्पन्न हुन्छ। ठुला चट्टान बिचमा मात्रै होइन एउटै चट्टान भित्र पनि बिभिन्न ठाउँमा धाँजाहरू फाटेका हुन्छन जसका कारण पनि भुईचालो जानसक्छ। धेरै वर्ष पहिले पृथ्वीमा एउटैमात्र टापु थियो, समय क्रममा छुट्टिदै जादा अहिलेको अवस्थामा आइपुगेको पनि भनिन्छ। भुइचालो सम्बन्धी मैले लेखेको नागरिक दैनिकमा छापिएको लेख हेर्न यहाँ क्लिक गर्नुहोस।

भुकम्प संबन्धि सामाजिक संजालमा गरिएको सर्भेको नतिजा हेर्न मन लागे यहाँ क्लिक गर्नुहोस। जहाँ धेरै मानिसले सुरक्षित रहने उपायबारे अनभिज्ञता देखाएको साथै ंभुकम्प प्रतिरोधी घर बनाउने बारेको नियम पनि थाहा नभएको बताएका छन।

हेरौं युएनले तयार पारेको काठमाण्डौ उपत्यकाको लिक्विफ्याक्सन जोखिम नक्सा

काठमाण्डौं उपत्यकाको लिक्विफ्याक्सन जोखिम नक्सा (त. सा. युएन)

लिक्विफ्याक्सन भनेको सरल भाषामा माटो तरलिकृत हुने प्रकृया नै हो, विशेष गरी नदी छेउ बलौटे तथा कालो माटो भएको ठाउँमा भुइचालोको कारण हल्लिदा तलको पानी माथि आउने र माटो थलथल हुने गर्छ, केही धान्न सक्दैन अनि त्यस क्षेत्रका संरचना ढल्न पुग्छन। माथि तस्विरमा देखाइएको रातो भाग बढी जोखिम युक्त क्षेत्र हो, पहेंलो केही कम हो भने सेतो नभएको....

बुदागतरुपमा कुरा गरौं पूर्व तयारी, तत्कालीन अवस्था र त्यसपछिको अवस्थाका बारेमा

तपाईं हामी सबैले जहिलेसुकै ध्यान दिनुपर्ने कुराहरू

आफ्नो अफिस, घर या कुनै पनि कार्यस्थलमा रहेका दराज, सोकेस, टिभी आदि बस्तुहरू बलियोसँग भित्तामा बाँधेर राख्नुहोस ताकी भुइचालोले घर हल्लिदा त्यस्ता सामान झरेर तपाई या परिवारका सदस्यहरूलाई नलागोस।
तपाईको वरिपरि बलियो टेबल या पलंग मुनि खालि ठाउँ राख्नुहोस जसमा भुकम्प आईहाल्दा लुक्न पाईयोस।
घरमा केही बोतलमा पानी भरेर साथै केही ड्राइफुड, प्राथमिक उपचारका सामान, सामान्य औसधि, टर्च लाइट, सिठ्ठि आदि एउटा झोलामा राख्नुस सबैले देख्ने र छिटो टिप्न सकिने ठाउँमा, पानी फेरिरहनुस, अरु सामान पनि म्याद सकिनु अगावै फेर्नुहोला(फेरि बर्सौं एउटै राख्ने कुरा त होइन है)।

आपतकालिन झोला

• तपाईको या छिमेकीको घरको छतको छेउमा देखाउनका लागि राखेको गमला बलियोसँग बाँधेर राख्नुस या त अलि कुनामा राख्नुस, छेउमा रहेको गमला भुईचालोले घर हल्लिदा तल झरेर तपाई, परिवारका सदस्यहरू या अन्यलाई लागेर घाइते हुने सम्भावना ज्यादा हुन्छ। (२०६८ भाद्रमा ब्रिटिश एम्बेसिको पर्खाल भत्केर ३ जना मानिसको ज्यान गएको थाहा पाउनुभएकै हो नी, हो त्यस्तै अरु दुर्घटना हुन नदिन गमला पनि सुरक्षित राख्नुपर्छ, आफ्नो कम्पाउण्ड वालहरू बलियो राख्नुपर्छ)
• तपाईंको घरमा बाहिर निस्किएर भाग्न मिल्ने कुनै त्यस्तो झ्याल वा ढोका छ? छ भने त्यस्तो ठाउँ सकेसम्म छिटै निस्कन मिल्ने गरी राखिराख्नुस, (चोर छिर्न नमिल्ने उपाय त लगाउनुहोला खुल्लै राख्नुस भनेको चाहि हैन यदि तपाईको कम्पाउण्ड राम्रो छैन भने)

२०११ सेप्टेम्बरमा भुकम्पका कारण ब्रिटिश एम्बेसीको 
पर्खाल भत्किदा क्षतिग्रस्त कार 
 (Photo:practicalaction.org) 

नयाँ घर बनाउदै हुनुहुन्छ? यी कुरामा ध्यान दिनुस

• जग बसालिसकेपछि हात्तिपाइलेसँगै माथिपट्टि एक लेयर कम्तीमा ९"X९"को बिम राख्नुस, यसरी खुट्टा बाँधेपछि भुईचालोको समयमा घर धेरै नाच्न पाउदैन त्यसैले बलियो हुन्छ।
• टाईबिमको लेभलमा वाल बस्ने सहित सबैठाउँमा टाईबिमराख्नुस र त्यसमुनि टाईबिम अड्याउन कम्तीमा २.५ फिटको जग बसाउनुस वालको लागि (सामान्य रुपमा है, जग्गाको प्रकृतिहेरि धेरै थोरै हुनसक्छ जे होस ववालको पनि बलियो जग बनाउनुस)।
• पिलरमा रिंगराख्दा भुइबाट कम्तीमा १ चौथाई र माथिबाट १ चौथाइ भागमा ४"को फरकमा राख्नुस र बिचमा ६" को फरकमा राख्नुस (यो पनि सामान्य रुपमा भनेको है, कामदारहरूले सबैतिर बराबर राख्दिन्छन सजिलोको लागि त्यसको गर्न नदिनुस)। भुइचालो आउदा धेरै जोडपर्ने भनेको बिम र कोलमको जोइन्टमा हो। भुइचालो आउदा जतापनि हल्लिन सक्छ त्यसैले पिलर मर्किन्छ र यस्तोबेला यसलाई थाम्ने रिंगले हो त्यसैले पिलर बिम सबैको जोइन्ट वरिपरि बाक्लो गरी रिंग राख्नुपर्छ। 
• मुख्य पिलर र बिमको जोइन्ट भएको ठाउँमा रिंग राख्न गार्हो हुने हुनाले धेरै जसो कामदारले त्यहा राख्दैनन, त्यहाँ धेरै डन्डी छ पर्दैन भन्न सक्छन तर त्यहँ भित्र जसरीपनी २ वटा रिंग राख्न लगाउनुस। माथि माथिभन्दा तल्लो तलामा भार बढ्दै जाने हुनाले तल्ला तलाहरूमा पिलर बिम बलियो हुनुपर्छ।
• बिम र पिलरको कुरा एक ठाउँमा भए मुख्य मेरुदण्ड तर भुइचालो आउदा पिलर सिस्टमको घरमा पहिले भत्किने भनेको वाल हो त्यसैले वाल बलियो बनाउन, झ्याल राख्ने (सिल)लेभल र माथि लिन्टेल लेभलमा सानो बिम जस्तो २ बटा डण्डि (साथै सानो टुक्राहरूले क्रसमा पनि बाँधेर) राखेर सबैतिर पिलरहरूमा जोड्नुहोस जसले गर्दा वाल बलियो हुन्छ र छिट्टै ढल्दैन।
• वाल बनाउदा सकेसम्म हलुका सामानको प्रयोग गरौं, जस्तै पार्टिसन वालहरू मिल्नेसम्म प्लाई या त्यस्तै केही हल्का सामान को बनाऔं।
• पिलर सिस्टम नभई इट्टाको गार्होमा मात्रै घर बनाउदै हुनुहन्छ भने पनि सबे कर्नरहरूमा डण्डि राखेर अनि वालहरू कम्तीमा ३ तहमा अघि भनेझैं बाँधेर बनाउनुहोला। यो तलको एनिमेशन हेर्नुहोस
• बाहिर निस्कन मिल्ने (Escape Door) आपतकालीन ढोकाहरूको व्यवस्था गर्नु पनि आवश्यक छ, यो भुकम्पको बेला मात्रै नभएर आगलागि या कुनै अरु दुर्घटनामा पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ।

भुइचालो आउदा घर कसरि भत्किन्छ र वाल सिस्टमको
घर बनाउदा कसरि बनाउने त हेर्नुस यो माथिको एनिमेसन
(तस्विर साभारः भुकम्प प्रबिधि राष्ट्रिय समाज नेपाल)

भुईचालो आयो!!!!!!!!!! के गर्ने त????

• कत्तिपनि नआत्तिनुहोस, थाहा पाउनासाथ नजिकैको सुरक्षित ठाउँमा लुक्नुस (डक कभर होल्ड गरी बस्नुस जसको मर्म तपाई शरिर सकेसम्म सानो बनाएर साथै टाउको जोगाएर बस्नुहोस भन्ने हो) सिठ्ठि चै लिनुस है सकेसम्म, झोला लिएर बस्न सके राम्रो। (जस्तै घरमा हुनुहुन्छ खाटमुनि, टेबलमुनी केही छैन सबैतिर सामानै सामान छन भने ढोकाको फ्रेममुनी भएपनि केही सुरक्षित हुन्छ, बाटोमा हुनून्छ अरु केही नसोच्नुस सिधै खुला ठाउँमा रोकिनुहोस, भीडभाडतिर हुनुहन्छ, खुला ठाउँ कतै देख्नु भएन भने तुलनात्मक रुपमा बलियो ठाउँमा ओत लाग्नुस, अफिस या कार्यक्षेत्रमा हुनुहुन्छ भने त्यस्तै सुरक्षित ठाउमा लुक्नुस।)
• भुइचालोको कम्पन एक पटकमात्रै नहुन सक्छ त्यसैले पहिलो कम्पन सकिनासाथ अब आफ्नो गर कोठामा ग्यास खुल्ला छ या, हिटर, या आगो जन्य कुनै पनि कुरा छ भने निभाइहाल्नुस र त्यो अघि भनेको झोला छ नि हो त्यो बोकेर खुला स्थानमा जानुस।
• कमसेकम १ घण्टा जति बाहिरै बस्दा राम्रो, दोस्रो कम्पन झनै बिनासकारी पनि हुनसक्छ, सधै दोस्रो झट्का आउछ नै भन्ने होइन तर धेरै जसो ठुला भुइचालोहरू जानु अघि र पछि साना भुइचालोहरू जाने गर्छन त्यसैले सजग हुनै पर्छ।

अब सम्झनुस ठुलो भुइचालो आयो तपाईको घर भत्कियो, छिमेकको पनि भत्कियो, सत्यानासै भयो नि जताततै बेहाल..... के गर्ने???

म मान्दिन रे भन्नुहोला तर मान्नुस, तपाईले हईटिको बारेमा त सुन्नुभो होला पक्कै, झण्डै सांढे २ लाख मरेका थिए। नेपालमै ९० सालमा कति मरे, ४५मा उस्तै, पोहोर, परार उस्तै अनि नमानेर भयो त, ल एक छिन त्यस्तै भयाबहको कल्पना गर्नुस। धेरै घरहरू लडेका मान्छेहरूको रुवाबासी, बिजुलीको खम्बा, टेलीफोनको खम्बा सबै लडेका, यसै त नआउने पानी त्यहीपनि पाईप सबै चटाचुन्न, पुलपुलेसा सबै भत्केका, वारिका मान्छे वारि नै पारिका पारिनै... हस्पिटलहरूनै पनि कतिपय भत्केका, बाटो बन्द छ, एम्बुलेन्स आउन सक्दैन, घाइतेहरू कराइरहेका छन, यत्रतत्र मान्छे लडिरहेका छन.... ओहो योभन्दा त नलेखौं जिउ ने सिरिंग भैसक्यो ....

हेर्नुहोस हईटीको हालत कस्तो भएको थियो

नेपालमै १९९० साल आजकै दिन कस्तो भएको थियो हेर्नुस तल

१९९० सालको भुकम्पका कारण क्षतिग्रस्त काठमाण्डौका केहि झलक

तपाईंरहेको ठाउँमै सुरक्षित स्थानमा भनेर बसेको खाटमुनि या टेबलमुनि पुरिनुभो भने त्यो बेला सिठ्ठिको राम्रो काम आउँछ, बोलाएर कसैले सुन्दैनन तपाईलाई खोज्न १-२ दिनमा आउन पनि सक्छन, सबैतिर त्यस्तै हालत हुन्छ अनि कताकता भ्याउनु, त्यो बेला खानु न खुट्नुसँग पुरिएको मान्छे कसरी बोलोस सिठ्ठी त फुक्न सकिन्छ नि अनि तपाईलाई बचाउन कोही आउछन। यो भयो सिठ्ठिको काम।
माथि भनेको अवस्थामा प्राथमिक उपचार सामाग्री, खानेकुरा, पानी केको लागि भनेर त अब भन्नै परेन। तपाई सकुसल हुनुहुन्छ या थोरै मात्रै घाइते हुनुहुन्छ भने सकेको सहयोग गर्नुस, सरकारी निकाय या रेडक्रस या अन्य कुनै संस्थाहरूले नजिकै कतै शिविर राखेका हुन्छन त्यहाँ जानुस, अरुलाई पनि लैजानुस।
तपाईं काठमाण्डौंमा हुनुहुन्छ? यो माथि बनेको शब्दचित्र मानसपटलमा राखिराख्नुस है, यस्तो हुने संभावना एकदमै धेरै छ, यसले डराउने हिसाबले भुतको कथा जस्तो लेख्यो भन्नुहोला यो टार्न नसकिने एक भविश्यको बिपत्ति हो, आजै देखि, अहिल्यै देखि सबै जना तयार भएर बसियो भने जोखिम साथै क्षति कम गर्न सकिन्छ।
यही वर्ष पाकिस्तानमा, फिलिपिन्समा (शहरि क्षेत्रबाट टाढा) गएको भुईचालोले त ७५०भन्दा धेरै मान्छे मरे, यहा क्लिक गरेर केही फोटाहरू हेर्न सक्नुहुन्छ...

जापानमा सन २०११मा गएको महाभुकम्प र त्यसपछिको बिनासकारी सुनामीका केही झलक यहाँ हेर्न सक्नुहुन्छ 

भूइचालो आफैले मान्छे मार्दैन तर यसका कारण मान्छेले बनाएका आफ्नै संरचनाले मरिन्छन त्यसैले सजग बनौं, तयारी अबस्थामा बसौं।

(तस्बिरहरु माथि लेखिए या नलेखिएका समपुर्ण बिभिन्न वेबसाइटहरुबाट साभार गरिएको हो)