Monday, January 13, 2014

भुईंचालो!!! नडराउनुहोस,तर पुर्वतयारी र सतर्क हुने की!: सन्दर्भ भुकम्प सुरक्षा राष्ट्रिय दिवस


नेपाल भुकम्पीय जोखिमको हिसाबले निकै नै माथि छ जहाँ जुनसुकैबेला बिनासकारी भुइचालो आइदिनसक्छ। १९९० साल, माघ २ गतेपछिल्लो निकै ठुलो भुइचालो आयो र हजारौंको ज्यान गयो,त्यही दिन अर्थात अंग्रेजी मिति १५ जनवरीमा अहिलेसम्म १९९३मा जापानमा ७.६ रेक्टरको भुइचालो जादा २ जना मरे भने, सन १९६८मा सिसिलि (ईटालीको दक्षिणमा छ) ५.४ रेक्टरको भुइचालोकै कारण २१६ले ज्यान गुमाउनुका साथै लगभग ३०० मिलियन डलरको क्षती भयो। अर्जेन्टिनमा पनि ७.४ रेक्टरको भुईचालो जादा करिब १०,००० को मृत्यु भयो। जापानमा ठुलो भुइचालो जादा पनि किन मानिस धेरै कम मर्नुका साथै जनधनको कम मात्रै क्षति भयो त? पहिलो कुरो त यो भुइचालो समुद्रमा केन्द्रबिन्दु भएर गयो र मानव बस्तीभन्दा टाढा हुनाले धेरै क्षति हुन पाएन तर मुख्य कुरो चाहिं त्यहाँका मानिस सतर्क र तयारी अवस्थामा हुन्छन साथै संरचनाहरू पनि भुकम्प प्रतिरोधी बनाएका छन। सन २०११ को महाभुकम्पमा पनि सुनामीका कारण मात्रै ठुलो क्षती भएको हो अन्यथा खासै तुलनात्मक रुपमा ठुलो असर गरेको थिएन। 
नेपालमा गएको त्यही बिनासकारी भुकम्पको सम्झनामा मनाउने गरिएको यो भुकम्पीय सुरक्षा दिबसले कमसेकम वर्षको १ पटक मानिसहरूले भुकम्पको बारेमा चासो राख्ने बनाइदिएको छ (भुईचालो गएको दिन बाहेक)। सरकारले यसलाई साप्ताहिक रुपमै मनाउन लागेछ त्यसैले मैले पनि यो ब्लग माघ २भन्दा पहिले नै लेखेको हुँ। खासै यस्ता कुरामा धेरैको ध्यान त जादैन तैपनि मैले केही सरल शैलिमा यस सम्बन्धी केही जानकारी दिन खोजेको छु, कति सफल हुन्छु त्यो मूल्यांकन तपाईकै जिम्मामा छ है। 
खास के हो त भुईचालो? शब्दले नै भनेअनुसार भुइँ चल्नु या जमिन हल्लिनु... यो नै हो हामीले महसुस गर्ने भुकम्प या भुइचालो। पृथ्बिको मध्ये भित्रि भागमा रहेको तरल म्याग्मा, लाभा आदिको आन्तरिक बहाबले बाहिरि भागमा रहेका चट्टानहरू एक आपसमा धकेलिएर बसिरहेका हुन्छन या भनौं सिंगौरी खेलिरहेका हुन्छन, जुनबेला कुनै एकले धान्न सक्दैन तब एकैचोटि एकमाथि अर्को खप्टिन पुग्छ या छुट्टिन पुग्छ जसका कारण जमिनमा कम्पन उत्पन्न हुन्छ। ठुला चट्टान बिचमा मात्रै होइन एउटै चट्टान भित्र पनि बिभिन्न ठाउँमा धाँजाहरू फाटेका हुन्छन जसका कारण पनि भुईचालो जानसक्छ। धेरै वर्ष पहिले पृथ्वीमा एउटैमात्र टापु थियो, समय क्रममा छुट्टिदै जादा अहिलेको अवस्थामा आइपुगेको पनि भनिन्छ। भुइचालो सम्बन्धी मैले लेखेको नागरिक दैनिकमा छापिएको लेख हेर्न यहाँ क्लिक गर्नुहोस।

भुकम्प संबन्धि सामाजिक संजालमा गरिएको सर्भेको नतिजा हेर्न मन लागे यहाँ क्लिक गर्नुहोस। जहाँ धेरै मानिसले सुरक्षित रहने उपायबारे अनभिज्ञता देखाएको साथै ंभुकम्प प्रतिरोधी घर बनाउने बारेको नियम पनि थाहा नभएको बताएका छन।

हेरौं युएनले तयार पारेको काठमाण्डौ उपत्यकाको लिक्विफ्याक्सन जोखिम नक्सा
काठमाण्डौं उपत्यकाको लिक्विफ्याक्सन जोखिम नक्सा (त. सा. युएन)
लिक्विफ्याक्सन भनेको सरल भाषामा माटो तरलिकृत हुने प्रकृया नै हो, विशेष गरी नदी छेउ बलौटे तथा कालो माटो भएको ठाउँमा भुइचालोको कारण हल्लिदा तलको पानी माथि आउने र माटो थलथल हुने गर्छ, केही धान्न सक्दैन अनि त्यस क्षेत्रका संरचना ढल्न पुग्छन। माथि तस्विरमा देखाइएको रातो भाग बढी जोखिम युक्त क्षेत्र हो, पहेंलो केही कम हो भने सेतो नभएको....

Monday, January 6, 2014

भुकम्प सम्बन्धि सर्भेको नतिजा: जनचेतना अझै बढाउनु जरुरी छ की!!

केहि महिना पहिले सामान्य भुकम्प सम्बन्धि सर्भे गरिएको थियो, जसमा प्राप्त जम्मा करिब ४०० उत्तरहरुबाट केहि अपुर्ण, साथै नेपाल बाहिरका सहभागिका उत्तरहरु समाबेश नगर्दा जम्मा ३०५ सहभागिहरुको प्रतिक्रियाका आधारमा नतिजाहरु देखाइएको छ। (सामाजिक संजालमा यो स्याम्पल धेरै सानो हो तर पनि प्रतिनिधिमुलक रुपमा यसले धेरै हदसम्म समेटेको अनुमान गर्न सकिन्छ।)


हेरौं पाइचार्टमा केहि नतिजा हरु

यि माथिका केहि नतिजाहरु हेरौं जसमा देखिए अनुसार फेसबुकबाट सबैभन्दा धेरै र त्यसपछि ट्विटर, दुबै अनि अन्य सामाजिक संजाल प्रयोगकर्ताहरु यसमा सहभागी हुनुभयो जसमा उमेरका हिसाबले युबा पुस्ताको नै बर्चस्व रह्यो, मुलत पुरुष मित्रहरु धेरै यसमा सहभागी हुनुभयो र महिला मित्रहरु निकै कम ७% मात्रले सहभागिता जनाउनु भयो। यि त भए सहभागिताका कुरा, अब कुरा गरौं भुकम्प संबन्धि ज्ञान वा जानकारीका... 
भुकम्पबारे धेरैले स्कुले जिवनमानै सामान्य जानकारी पाएको देखिन्छ या भनौं सुनेको मात्र पनि हुनसक्छ, यस्तै तपाईबस्ने घर के ले बनेको छ भन्ने प्रश्नको प्रतिक्रियाले केहि सोचनीय बनायो, के लाग्यो भने धेरै मानिसले आफ्नो घर पिलर सिस्टमको हो हैन भन्नेकुरा द्विधामा परेको हो की काठमाण्डौं उपत्यका भित्र हामिले भनिने र बुझिने पिलर सिस्टमकै घर धेरै छन तर यहाँ देखिएको नतिजाले इट्टाले बनेको घर धेरै देखियो, हुन त काठमाण्डौं बाहिरको आफ्नो घरको कुरा गरिएको हुन सक्छ (प्रश्नमा तपाई बस्ने घर भनिएको थियो जसको अर्थ हाल बसिरहेको नै हुन्छ जस्तो लाग्छ) या त नबुझेकै हुनु पर्यो। जब कुनैघरमा पिलर र बिम बनाईसकेपछि इट्टाको गार्हो लगाईन्छ (तर ठेकेदारहरुले सजिलोको लागि पिलर उठाएर वाल लगाएर मात्र स्ल्याब र बिम ढलान गर्ने पनि गर्छन त्यो सजिलोको लागी मात्रै हो त्यसरी बनाउदैमा त्यो घर वाल सिस्टममा बनेको हुदैन) या भनौं कुनै पनि घरको मुख्य भार बिम र पिलरले लिन्छन त्यस्ता घरहरु पिलर सिस्टममा बनेका भनिन्छ।

भुकम्प संग डर लाग्छ भन्ने लगभग सबै सहभागि मध्य ६०%लाई आफु बसिरहेको घर सामान्य भुइचालोबाट सुरक्षित छ जस्तो लाग्छ तर केहिलाई मतलब पनि रहेनछ जे सुकै होस। उता घर सुरक्षित छैन भनेर चिन्तालिने १६% हुनुहुन्छ भने थाहै भएन के पो छ भन्ने चाहिं २२%। आफ्नो ठाउंमा भुकम्प प्रतिरोधि घर बनाउनु पर्ने ब्यबस्था छ छैन भन्ने कुरा झन्डै आधा(४६%)लाई थाहा नभएको पाईयो, हुनत घरको मुख्य मानिसलाई जसले घर बनाउदै हुनुहन्छ उहाहरुलाई मुख्य रुपमा थाहा हुनुपर्छ तर पनि समाचार अनि बिभिन्न सुचनाहरुबाट सुसुचित हुने युबा बर्गकै धेरैलाइ यो कुरा थाहा नहुनु वा छैन भन्नु सुचनाको राम्रो (ब्यबस्थापन?) नभएको पो हो कि? भुकम्पिय सुरक्षा सम्बन्धी पुर्ब तयारीको बारेमा आधा भन्दा धेरै(५३%)ले राम्रै थाहा भएको कुरा राख्नु भयो भने ५%लाई केहि पनि थाहा नभएको पाइयो र बाकीलाइ थोरै मात्रै थाहा रहेछ। काठमाण्डौंमा सरल भाषामा बुझिदै आएको ७ रेक्टरको भुइचालो गयो भने हजारौं को हताहति हुने कुरा धेरै(४६%)लाई लागेकोछ भने १८% लाई लाखौको ज्यान जाने चिन्ता छ जबकि ९% लाइ त १०० भन्दा पनि कम मर्लान भन्ने बिशवास रहेछ र २७% लाइ सयौंमा यस्तो हुनसक्ने आंकलन छ। धेरैलाई लागेको जस्तै भुकम्पिय जोखिमका हिसाबले धेरै नै हजारौंमा मानिस मर्ने संभावना हुन्छ, हुन त भुकम्प जाने समयले पनि फरक पार्छ जस्तो कि राति गयो भने धेरै मानिसको ज्यान सक्छ जति दिउसो या बिहान बेलुका हुदा जान सक्छ तर पनि ७ रेक्टरको आउदा ( यो पनि कति पर केन्द्र बिन्दु रहेको छ त्यसले फरक पार्छ) केहि सय मात्रै मर्लान भनेर जोखिम न्युनिकरण नगरि बसियो भने बिकराल समस्या हुन सक्छ।
भुइचालोको भोगाई धेरैका धेरै थरि पाईए, कसैलाई पिङ खेलेजस्तो लागेछ, कोहि रिंगाटा लागेर लड्नुभएछ त कोही आत्तिदै भाग्नु भएछ। कोहि खाना पकाउदै गर्दा थाहा पाएको भन्नुहुन्छ भने कोहि रोकेको गाडिमा हुनुहुन्थ्यो रे पहिलो पटकको भुइचालो थाहा पाउदा। भुइचालो गएको थाहा पाउनासाथ के गर्ने त भन्ने कुरामा धेरैले केहि लेख्नु भएन तर लेखेका मध्य धेरैले सुरक्षित ठाउंमा लुक्छु भन्नु भएको छ भने कोहि भाग्छु भन्ने पनि देखियो जुन सोचाइ खतरामुक्त होइन है।

यसरी आएका बिभिन्न कुराहरु हेर्दा मानिसहरु जानकार हुन खोजेको तर राम्रो जानकारी हुन नसकेको हो की? नेपाल र त्यसमाथि काठमाण्डौंमा भुकम्पिय जोखिम ज्यादा भएको क्षेत्रमा सामान्य भुकम्पिय सुरक्षा संबन्धि जनचेतना अलि धेरै जगाउनु जरुरी देखिन्छ।

यस सर्भेमा भाग लिनुहुने तपाई सबेलाई हार्दिक धन्यबाद दिन्छु साथै फेसबुक तथा ट्विटरमा शेयर गरेर सहयोग गरिदिनुहुने सालोक्य, गुणराज सर, नारायण दाजु, काकाबा, प्रमोदजी साथै सबै जना (सबैको नाम लेख्न सकिन दुख नमान्नुहोला ) प्रति आभारी छु।

भुकम्प सम्बन्धि अन्य लेखहरु